zərbaycanla Ermənistan arasında Qarabağ müharibəsində onların ümumi qonşusu olan Gürcüstan bitərəfliyi gözləyir.

Gürcüstan əhalisinin onda biri - etnik erməni və azərbaycanlılardır; çoxları bir nəsl deyil ki, yanbayan yaşayır. BBC-nin reportajı iki belə kənd və rəsmi Tbilisinin münaqişə tərəfləri arasında tarazlıq saxlamaq cəhdləri haqqındadır.

Xocorni: bir yerdə yaşayırıq, müharibəni müzakirə etmirik

Gürcüstanın cənubunda, qonşu Ermənistan sərhədi yaxınlığında yerləşən kiçik Xocorni qəsəbəsinə Gürcüstan paytaxtından iki saatdan da tez çatmaq olar.

Zahirən bu kənd Gürcüstanın başqa kəndlərindən çox da fərqlənmir. Mərkəzdə olan köhnə sovet dövrü binaları, yerli əhalinin dediyinə görə, keçmişdə klub və kitabxana olub.

Gürcüstanda parlament seçkilərinə bir həftədən bir qədər çox vaxt qalır və hasarlara, əksəriyyəti iqtidar "Gürcü arzusu" partiyası nümayəndələri olan, namizədlərin seçkiqabağı lövhələri asılıb.

Kəndin mərkəzində bir neçə kişi nərd oynayır. Bu, "birja" deyilən yerdir - bir çox Gürcüstan kəndlərinin səciyyəvi əlamətlərindəndir. Burada kəndlilər - onlar isə erməni və azərbaycanlılardır - məişət problemləri və son xəbərləri müzakirə edirlər, onlar üçün ən ağrılı xəbərlərdən - Dağlıq Qarabağ müharibəsindən - başqa.

Qarabağ müharibəsi mövzusunun üstündən ötmək bu qarışıq erməni-azərbaycanlı kəndində yazılmamış bir qayda kimidir.

"Bax, aşağı hissədə azərbaycanlılar yaşayır, yuxarı hissədə isə - ermənilər", - 62 iki yaşlı kənd sakinlərindən biri Zaven Aşotyan söyləyir.

İlk öncə o, kəndə jurnalistin gəlişinə heç də sevinmədiyini deyir. Ehtiyat edir ki, yerlilərdən kiminsə mülahizələri kəndin sakit və dinc həyatını pozar. Lakin bir qədər keçmiş özü şərh verməyə razı olur və Qarabağ münaqişəsinə baxmayaraq, doğma kəndində ermənilərlə azərbaycanlıların birgə yaşaması barədə danışır.

"Bir-birimizlə ünsiyyət saxlayırıq, bir-birimizin toyları və yaslarında oluruq. Hətta bir yerdə nahar edirik. Desəm ermənilər öz, azərbaycanlılar öz çevrəsində müzakirə etmirlər [Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusunu], əlbəttə, yalan demiş olaram, lakin bir yerdə toplaşanda bu məsələyə toxunmamağa çalışırıq", - o deyir.

Aşotyan Xocornidə doğulub və yaşayır. Deyir ki, bu gün kəndin daxil olduğu Marneuli bələdiyyəsində mütəxəssis işləyir. Buna kimi 15 il kənd soveti sədri vəzifəsində çalışıb. Bütün bu müddət ərzində, onun sözlərinə görə, yalnız bir dəfə, 1980-ci illərin sonunda kənddə etnik insident olub.

"Onda sabahısı gün Tbilisidən dərhal Gürcüstan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin ikinci katibi və daxili işlər naziri gəldi. Düz burada, indi durduğumuz yerdə onlar əhali ilə iclas keçirdilər və bu məsələ bitdi", - o deyir.

O vaxtdan bəri kənddə bir daha heç vaxt etnik münaqişə olmayıb, o deyib. Bunu digər kənd sakinləri də təsdiqləyirlər.

"Biz hamımız bax bura yığışırıq, heç bir problem yoxdur, - kəndin mərkəzində oturan, özünü Alik kimi təqdim edən, soyadını demək istəməyən 40 yaşlı kişi deyir. - Bax mən erməniyəm, bu isə bizim qonşumuz, həmkəndlimiz və müəllimimizdir. Mən, doğrusu, istəyirəm sülh olsun, insanlar ölməsin. Sadəcə biz müharibə istəmirik. Bu həqiqətdir. Qalanı bizdən asılı deyil".

"Əvvəllər bizdə rəsm dərnəyi olub. O zaman mən həm erməni, həm azərbaycanlı uşaqlara dərs deyirdim, - o deyir. - Mən erməni dilini yaxşı bilirəm. Yazıb-oxuyuram, hərdən də, nadir hallarda, erməni mahnılarını da oxuyuram", - Hüseyn gülümsəyir.

Hüseyn mobil telefonundan mənə öz rəsm işlərini göstərir, çay içməyə dəvət edir və ermənilərlə necə dinc yaşadıqları haqqında danışır.

Elə bu anda, sanki onun sözlərinin sübutu olaraq, məktəb binasından bir qrup - erməni və azərbaycanlı - müəllim çıxıb birlikdə gedirlər.

"Yox, yox. Şərh yoxdur, yox", - pozuq rus dilində qadınlardan biri deyir və tez aralanmağa çalışır.

Yerli sakinlərin dediyinə görə, kənddə çoxları jurnalistlərdən çəkinir, çünki qorxurlar ki, Qarabağda gedən hərbi əməliyyatlar fonunda onların ermənilərlə azərbaycanlıların yan-yana dinc yaşaması haqqında hekayətləri və sülh çağırışlarını həm Ermənistanda, həm də Azərbaycanda anlamaz, hətta irad tuta bilərlər.

Tsopi: bu müharibə bizim hamımıza ağır gəlir

Xocornidə 230 mülk var (ev və ətrafındakı torpaq), onların 40-ı azərbaycanlı ailələrinə məxsusdur, qalanı - erməni, Xocorni və daha üç qonşu kənddən majoritar seçki üsulu ilə Marneuli rayon məclisinə [Sakrebulo] seçilmiş millət vəkili Arsen Haxverdyan söyləyir.

Xocorni əhalisinin əksəriyyəti ermənidir, onun dörd kilometrliyində yerləşən Tsopidə isə - azərbaycanlı.

Kənddə səliqəli hündür hasarlar arxasında böyük, şəxsi evlər gözə çarpır. Lakin yerli sakinlərin sözlərinə görə, bu evləri kənarda muzdla işləməyə gedənlər tikdirir, çünki kəndin özündə iş yoxdur.

Sovet dövrünü kənddə həsrətlə xatırlayırlar. Deyirlər burada mərmər karxanası işləyirdi və kənd çoxmillətli idi. İndi kənddə əsasən, ermənilərlə azərbaycanlılar qalıb.

"Bizdə burada yunan, gürcü, rus, azərbaycanlı və ermənilər yaşayırdı. Sonra hərəsi bir yana getdi. İndi biz, əlbəttə, bir-birimizin evinə gedirik. Burada heç bir fərq yoxdur. Uşaqlar da ünsiyyət saxlayır, biz də. Burada vəlvələ salmağın yeridirmi?" - kənd sakini Sevil Nəcəbova deyir.

Xoş xəbərlər də var. Bu yaxınlarda yeni yol salıblar, kəndə qaz çəkilir və yeni məktəb tikilir. Burada da bir binada həm azərbaycanlı, həm erməni uşaqları oxuyacaq.

"Mən azərbaycanlılarla yaşayıram, mənim ulu babalarım da birlikdə yaşayıb. İstəyirik ki, gələcək nəsillər də birgə yaşasın. Biz hamımız bunu istəyirik. Məni bir majoritar deputat kimi, həm ermənilər, həm azərbaycanlılar seçib. Budur, indi məni bir azərbaycanlı evinə çağırmışdılar, onların hansısa problemləri vardı, mən oradan gəlirəm. Və hər gün erməni və azərbaycanlı ailələrinə baş çəkirəm. Mənim üçün fərqi yoxdur", - Haxverdyan deyir.

Eyni zamanda, onun sözlərinə görə, çoxlarının istər Ermənistanda, istərsə də Azərbaycanda yaxınları yaşayır. Deputatın bacısı isə Yerevanda yaşayır.

"Bu müharibə bizim hamımıza ağır gəlir. Bu, davam etsə [Qarabağda silahlı qarşıdurma] təbii ki, hamımıza toxunacaq, axı bizim də Ermənistanda qohumlarımız, onların da Azərbaycanda qohumları var", - o deyir.

Sosial şəbəkələr və feyklər, etirazlar və könüllülər

Etnik cəhətdən qarışıq kəndlərdə yaşayanlar başqa etnik qrupdan olan həmkəndliləri ilə müharibəni müzakirə etməməyə çalışsalar da, sosial şəbəkələrdə müxtəlif etnik qrup nümayəndələri arasında, tez-tez milli zəmində şəxsi təqib və təhqirə çevrilən şiddətli mübahisələr gedir.

Gürcüstanda etnik azlıqların yığcam məskunlaşdığı bölgələrdə və paytaxtda daim istər azərbaycanlıların, istərsə də ermənilərin aksiyaları keçirilir. Hər iki tərəfdən də Qarabağ cəbhə xəttinə yollanmaq və döyüşlərdə iştirak etməyə hazırlıq izhar olunur. Azərbaycan və Ermənistan səfirlikləri onları sakitləşdirir, silahlı qüvvələrə dəstək fondlarına maliyyə yardımı ilə məhdudlaşmağa çağırır.

Gürcüstanın cənubunda əhalisinin əksəriyyətini etnik ermənilər təşkil edən, bəzilərinin Gürcüstandan başqa Rusiya vətəndaşlığı da olan Ermənistan və Türkiyə ilə həmsərhəd Samtsxe-Cavaxeti bölgəsinin sakinləri sentyabrın sonunda kəndlərdən birinin yanında Türkiyəyə gedən yolu kəsmək istəyiblər.

Etirazçılar bəyan edirdilər ki, bu yolla "Türkiyə Azərbaycana silah göndərir" və Qarabağa maneəsiz yardım göndərmək və könüllü kimi getmək üçün sərhədin açılmasını tələb edirdilər.

Xəbərlərlə bərabər, jurnalistin sözlərinə görə, sosial şəbəkələrdə feyk və təxribat xarakterli yazılar çıxmağa başlayıb: "Məsələn, Cavaxeti ermənilərini yolları bağlamağa çağırırlar, çünki guya Türkiyə Gürcüstan üzərindən Azərbaycana silah daşıyır. Əslində bu, dezinformasiyadır, lakin bunu uyduran, yaxud bunun mümkün olmasını iddia edən insanlar var və onlar əhalini müəyyən hərəkətlərə təhrik edirlər".

Gürcüstan hakimiyyəti bəyan edir ki, Qarabağda münaqişə qızışdıqdan bəri Gürcüstan vasitəsilə quru və hava yolları ilə hərbi yüklərin istər Azərbaycana, istər Ermənistana buraxılması dayandırılıb. Gürcüstan yalnız humanitar və mülki, o cümlədən, kommersiya yüklərini buraxmaqda davam edir.

Hərbi yüklərin mülki təyyarələrlə daşınması haqqında məlumatları Gürcüstan Xarici İşlər nazirinin müavini Laşa Darsaliya "manipulyasiya" adlandırıb. Beynəlxalq hüquq normalarına əməl edilməsi üçün konkret yükdaşıyan şirkətlər və yük sahibləri məsuliyyət daşıyır və pozuntu və əsaslı sübutlar olan halda, onlar beynəlxalq hüquqa əsasən, o cümlədən ICAO (International Civil Aviation Organization - Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı - red.) qarşısında məsuliyyətə cəlb olunar, nazir müavini vəd edib.

KİV-lərdə və sosial şəbəkələrdə dezinformasiya haqqında Ermənistanın Gürcüstandakı səfirliyi vaxtaşırı bəyan edir. Daha əvvəl səfirlik Gürcüstanın Ermənistana humanitar yükləri buraxmaması haqqında məlumatı, eləcə də Borjomidə qeydə alınmış hərbi yükün Ermənistana yollanması haqqında videonu təkzib edib.

Gürcüstan dinc yanaşı yaşama üçün nə edib?

Humanitar yardımın ötürülməsi və bu günlərdə ermənilərin və azərbaycanlıların müxtəlif ölkələrdə aksiyalarının keçirildiyi bir vaxtda, bəzi təhlilçilərin sözlərinə görə, Gürcüstandakı vəziyyət gürcü cəmiyyətinin özündəki etnik azlıqların inteqrasiyası ilə bağlı problemlərdən xəbər verir.

Beynəlxalq münasibətlər üzrə mütəxəssis Georgi Qobronidzenin sözlərinə görə, tarixi vətənlə məntiqi həmrəylikdən başqa, Gürcüstan erməniləri və azərbaycanlılarının bir qismində bir-birinə qarşı antaqonistik təzahürlər müşahidə olunur.

"Sosial şəbəkələrdə tez-tez bir-biri ilə qızğın mübahisələrə qatılırlar. Bu münaqişə verbal diskussiyalar hüdudundan çıxmır, lakin ümumilikdə bu mövqelər fərqi, istər-istəməz, artıq şəxsi nifaqa çevrilir. Belə ki, biz görürük ki, mədəni və etnik müxtəlifliyi ilə fəxr etdiyimiz cəmiyyətimiz, son nəticədə, çox fraqmentar, əlaqələri kəsilmiş və hələ ki vahid gürcü dövləti ideyası ətrafında birləşmiş deyil", - o deyir.

Tbilisi Vətəndaş İnteqrasiyası qeyri-kommersiya təşkilatının icraçı direktoru Zaur Xəlilov razıdır ki, Gürcüstan hakimiyyətinin etnik azlıqların inteqrasiyası siyasətinin yenidən nəzərdən keçirilməsinə ehtiyac olması hələ dörd il bundan əvvəl, 2016-cı il aprelində Qarabağ münaqişəsi gərginləşdiyi zaman aydın olmuşdu.

"O zaman da sosial şəbəkələrdə müharibələr, pul yığmaq və Gürcüstan vətəndaşları tərəfindən sərhədi keçib münaqişədə iştirak etmək cəhdləri olub. Gürcüstan vətəndaşlarının münaqişədə, hansı formada olursa olsun, iştirak etməsi hökuməti və dövləti sayıq olmağa sövq etməlidir", - o deyir.

Ekspert əmindir ki, belə günlərdə mərkəzi hakimiyyət fəal iş aparmalıdır - əhali ilə formal və qeyri-formal görüşlər keçirməli, Gürcüstanın mövqeyi və bu və ya digər hərəkətin gətirə biləcəyi nəticələri izah etməli idi.

Lakin dezinformasiya ilə mübarizədə Gürcüstan hakimiyyəti hələ ki iqtidarsız və passivdır, bir halda ki, Kvemo-Kartli və Samtsxe-Cavaxeti bölgələrinin etnik azlıq nümayəndələri gürcü dilində KİV-lərə baxmır, Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya və Türkiyə KİV-lərinə baxır.

"Yəni, bu insanlar sənin informasiya məkanında deyil, təbii ki, feyklərlə mübarizə Gürcüstan hökumətinin görəcəyi əsas və birinci tədbirlərdən olmalı idi. Təəssüf ki, bu yoxdur. Sosial şəbəkələrdə nələr baş verdiyinə nəzər salsaq, demək olar ki, döyüş meydanı bu gün rəqəmsal müharibəyə çevrilib", - o deyir.

Etnik münaqişə təhlükəsi varmı?

Sosial şəbəkələrdə Qarabağ münaqişəsi ətrafında mübahisələr etnik gürcüləri də laqeyd qoymayıb. Gürcüstanın qopmuş Abxaziya və Cənubi Osetiya ilə bağlı acı təcrübəsini nəzərə alaraq, etnik çoxluq tərəfindən etnik azlıqlara dair inamsızlıq mövcuddur, beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Georgi Qobronidze izah edir.

"Biz İstənilən etnik qrupa, ilk növbədə, milli təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərilə baxırıq - nəsə separatçı əhval-ruhiyyələr yoxdur ki" - ekspert deyir.

Çoxları xüsusilə Samtsxe-Cavaxetidə baş verənlərə kəskin münasibət bildirib.

Misal üçün, Baş nazir Nikol Paşinyanın Facebook səhifəsindəki şəkil etnik gürcülərdə şiddətli qəzəb doğurub. Buna şəkil altındakı "Javahkh" yazısı səbəb olub - etnik ermənilərin bunun erməni dilində Cavaxeti bölgəsinin adı olması izahatına baxmayaraq, gürcülər tərəfindən Ermənistanın Gürcüstan ərazisinə iddiası kimi yozulub.

Qobronidze gürcü istifadəçilərin bu reaksiyasını "boş şey üstündə qiyamət" adlandırır. Rəsmi Yerevan tərəfindən Cavaxetidə separatçı əhval-ruhiyyələrin dəstəklənməsinə dair heç vaxt eyham belə olmayıb, elə Samtsxe-Cavaxetinin özündə də etnik ermənilər separatizm haqqında etnik gürcülərdən az danışırlar.

"Bu, etnik gürcülərin içinə düşmüş həddən böyük bir qorxudur. Biz [Samtsxe-Cavaxeti ermənilərinə] potensial separatçılar kimi baxanda, biz onlardan uzaqlaşmağa başlayırıq və əlaqələrimizdə soyuqluq dərinləşir", - o deyir.

Onun sözlərinə görə, Gürcüstanda etnik münaqişə təhlükəsi haqqında danışmağa hələ bir əsas yoxdur, lakin Qarabağda qarşıdurmanın davam etməsi təqdirdə, gürcü cəmiyyətində bir-birindən uzaqlaşma daha da güclənər.

Rusiya amili və qeyri-sabitlik təhlükəsi

Bir halda ki, Gürcüstan Rusiya ilə praktik olaraq müharibə vəziyyətindədir və Moskva, onun sözlərinə görə, Gürcüstanın sabitliyinin pozulmasında maraqlıdır.

"Qeyri-sabitliyə aparan yol - etnik azərbaycanlıları etnik ermənilərlə və etnik gürcülərlə toqquşdurmaq cəhdləridir, [bu-red.], Rusiyanın ənənəvi olaraq öz təsir mühiti hesab etdiyi ərazilərdə etdiyi bir işdir", - Qobronidze deyir.

Bu halda Azərbaycanla Ermənistan arasında qarşıdurmada məhz Gürcüstandan ermənilərin və azərbaycanlıların birgə sülhə çağırışları səslənə bilərdi, o deyir.

Belə sülh çağırışları ilə Gürcüstanda artıq ictimai təşkilat nümayəndələri, din xadimləri və hüquq müdafiəçiləri çıxış edib.

Rima Qabrielyanın sözlərinə görə, bu günlər adətən burada meyvə və tərəvəz satan Gürcüstan azərbaycanlıları bölgəyə gəlmir.

"İnsanlar anlayırlar ki, təhlükə var, ehtiyatlanır və [insident] təhrik etmək istəmirlər, - Qabrielyan deyir. - Mən çox ümid edirəm ki, belə şey olmaz. Çünki sakit vaxtlarda ermənilər və azərbaycanlılar Gürcüstanda yanaşı rahat yaşayırlar, əsasən də gənclər - universitetdə təmasları olur və mən bilirəm, çoxları dostluq edir. Gürcüstan daxilində o problem yoxdur, amma hərbi vəziyyət və münaqişə kəskinləşəndə belə hallar mümkündür".

"Gəlin yaşayaq və bir-birimizə hörmət edək"

Qarışıq erməni-azərbaycan kəndlərində ehtiyatlanırlar ki, Qarabağda silahlı qarşıdurma uzandıqca müharibə onlara daha da yaxınlaşacaq. Hələlik deyəsən kəndin dinc və sakit həyatını heç nə əngəlləmir.

Hüseyn də, həmkəndliləri kimi, hər gün diqqətlə Qarabağdan gələn xəbərləri izləyir.

"Əlbəttə, bizə bunu görmək ağırdır. Heç kəs qarşıdurma istəmir. Mən həmişə deyirəm: pis adam yoxdur, rahat yaşamağa imkan verməyən insanlar var", - o deyir.

"Bilirsinizmi, mən müəlliməm, məktəbdə işləyirəm. Bizim borcumuz uşaqları tərbiyə etmək, yaxşı bilik vermək və düzgün yol göstərməkdir. Biz Gürcüstan dövlətində yaşayırıq, burada dini, irqi, milli mənsubiyyəti, siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq, hamı üçün qapılar açıqdır. Hər kəs işləyə bilər, müxtəlif millət nümayəndələrinin şəxsi evləri, öz torpaq sahələri var. Məgər bu az şeydir? Odur ki, gəlin yaşayaq və bir-birimizə hörmət edək".