Dözülməz rejimlər barədə həqiqətlər o adamlara ünvanlanmalıdır ki, mövcud rejim məhz onlar üçün dözülməzdir.

Bertolt Brecht

Elmar Vəliyevə qarşı törədilmiş sui-qəsd hadisəsi haqqında müxtəlif cür fikirlər, qəribə-qəribə fərziyyələr səsləndirilsə də bir məqamı heç kim inkar edə bilməz. Sui-qəsd hadisəsini törədən Yunis Səfərov bir anda kütlənin qəhramanına çevrildi. Həmin günlər ölkə əhalisinin böyük bir hissəsi Elmar Vəliyevə qarşı törədilmiş sui-qəsd hadisəsinə açıq-aşkar sevinirdi. Xeyli sayda insan utanmadan, çəkinmədən baş vermiş bu sui-qəsd hadisəsindən razı qaldığını öz səviyyəsinə, üslubuna, düşüncəsinə, savadına, intellektinə, təbiətinə uyğun bir şəkildə ayrı-ayrılıqda müxtəlif formalarda ifadə edirdilər. Bir qrup insan isə sui-qəsd hadisəsi nəticəsində yaranmış bu sevincin belə açıq-aşkar ifadə olunmasının humanistlikdən, insanlıqdan, dəyərlərdən kənar bir hərəkət olduğunu güya öz aləmlərində (əlbəttə əbəs yerə) izah etməyə çalışırdılar. Humanizm carçılarının şərhləri və izahları heç də səmimi görünmürdü. Ona görə ki, onlar bu sevincin niyə belə kütləvi hal aldığını və sevincin niyə belə açıq-aşkar ifadə olunduğunu, bu acınacaqlı vəziyyətin necə yarandığını çox gözəl bilirdilər.

Sui-qəsdə sevinənlər də öz növbələrində yaxşı başa düşürdülər ki, bir qrup adamın humanizm çağırışları əsla səmimi deyil, onlar sadəcə bu cürə humanizm çağırışları ilə hakimiyyətə növbəti dəfə yarınmaq istəyirlər. Sui-qəsd hadisəsinə sevinənlərin gətirdikləri arqumentlər də kifayət qədər tutarlı arqumentlər idi: “Bəs camaatın anasını-bacısını, körpə uşağını polis bölməsinə aparanda humanizm, milli dəyərlər, insanlıq niyə yadınıza düşmürdü, əgər həqiqətən də milli dəyərlərin tapdanması, humanizmdən kənar hərəkətlər sizi belə bərk narahat edirsə, niyə onda səsinizi çıxarıb demirdiniz ki, körpə uşağı polis bölməsinə aparmaq humanizmdən, insanlıqdan, milli dəyərlərdən kənar hərəkətlərdir”. Ona görə də bir qrup adamın humanizm çağırışları məlum hadisəyə sevinənləri daha qıcıqlandırır, coşdurur və öz tutarlı arqumentlərindən bərk-bərk yapışmağa, təkrarlamağa vadar edirdi.

Hakimiyyət nümayəndələri isə Gəncədə baş vermiş hadisəni ilk günlər adi kriminal kimi xarakterizə etməyə, kriminal hadisə kimi qələmə verməyə, hadisənin miqyasını kiçiltməyə çalışsalar da, adamlar bu cür təqdimatı qəbul etmədilər, qəbul edə bilmədilər. Hakimiyyət mediyası, hakimiyyət nümayəndələri Gəncədə baş vermiş hadisədən sonra çox zəif, çaşbaş görünürdü. Gəncədə baş verən hadisə düşünməyi bacaran hər bir kiçik və iriçaplı məmurun, deputatın, jurnalistin, şairin, yazıçının, həkimin, müəllimin, vəkilin, aktivistin, ümumən hər bir şüurlu vətəndaşın nəticə çıxartmalı olduğu çox ağır bir hadisə idi. Bu hadisə göstərdi ki, hakimiyyətlə insanlar arasında necə böyük bir uçurum yaranıb.

Bunu müxtəlif yazılarda bir neçə dəfə qeyd etmişəm, indi bir daha qeyd etməyi öz tərəfimdən faydalı hesab edirəm.

Avtoritar, totalitar və bu kimi, buna oxşar digər siyasi sistemlərə xas iki əcaib məsələ var ki, sonradan elə bu iki məsələ onların belə deyək öz bəlasına çevrilir. Birincisi, onlar o qədər yalan danışırlar ki, artıq öz yalanlarına özləri də inanmağa başlayırlar. Azad media sıradan çıxarılır, həqiqəti deyən, hətta demək istəyən adamlar müxtəlif formalarda repressiya olunurlar. Mənfəətpərəst, mövcud vəziyyətdən yararlanmağı fürsət bilənlər isə həqiqəti, yarımhəqiqəti deyil, hakimiyyətin eşitmək istədiyini dilə gətirirlər. Ölkədə baş verən hadisələr, problemlər müzakirə olunmur, problemlərdən çıxış yolları axtarılmır, nəticədə xalqla hakimiyyət arasında böyük bir uçurum yaranır.

İkincisi, avtoritar, totalitar və bu kimi digər siyasi sistemlər repressiv üsullarla əhali arasında qorxu mühiti yaratmağı, demokratik institutları sıradan çıxartmağı özlərinin bir uğuru kimi başa düşürlər, bu uğur onlarda öz hakimiyyətlərinin sarsılmazlığına inam hissi yaradır, onları arxayınlaşdırır.

Çauşesku Ruminiyasında hər dörd adamdan biri xususi xidmət orqanlarına işləyirdi. Amma hətta dörd adamdan birinin xususi xidmət orqanlarına işləməsi belə Çauşeskunu indi hər kəsə məlum olan aqibətdən xilas edə bilmədi.

***

Azərbaycanda müxalif partiyalara, müxalif təşkilatlara qarşı illərlə müxtəlif formalarda aparılan repressiyalar hakimiyyətdən narazı xeyli sayda adamların ölkə üçün qorxulu, bu gün hələ görünməyən, amma vaxtı çatanda necə lazımdırsa görünəcək qüvvələrin ətrafında yığışmasına səbəb oldu. Siyasi partiyalarda adamlar müəyyən mənalarda müxtəlif istiqamətlərdə rəndələnirdilər. Onlar partiya tədbirlərində, iclaslarda jurnalistlərlə, müxalifyönlü yazıçılarla, şairlərlə, universitet müəllimləri ilə, qərəz ziyalılarla birbaşa, canlı ünsiyyətə girmək, söhbət etmək imkanı qazanırdılar. Bütün bunlar təsirsiz qalmırdı. Hətta bəziləri davranış qaydalarını, adamlara bəylə, xanımla müraciət etməyi, adamlarla sizlə danışmağı, qəzet oxumağı azdan-çoxdan öyrənirdilər. Zarafat etmirəm. Ciddi deyirəm. Bunu mən kimdənsə eşitməmişəm, hardansa oxumamışam, son vaxtlar ciddi şəkildə zəifləyən öz gözlərimlə görmüşəm. Siyasi partiyalarda cəmləşən adamlar sadəcə hakimiyyətdən narazı idilər. Dövlət quruluşunu dəyişib şəriət dövləti qurmaq filan onların ağıllarından keçmirdi, keçə bilməzdi. Siyasi partiyalara üzv olan dindar adamlar belə dünyəvi dövlətin tərəfdarı idilər. Siyasi partiyalara qarşı illərlə aparılan repressiyalar, seçki saxtakarlıqları hakimiyyətdən narazı adamların ölkə üçün qorxusuz formada siyasiləşməsinin, ölkə üçün qorxusuz formada narazılıqlarını ifadə etməsinin qarşısını kəskin şəkildə aldı. Bunun fəsadları gec-tez özünü göstərəcək. Sadəcə zaman məsələsidi.

Hal-hazırda hakimiyyətə mənsub media orqanları tam iflic vəziyyətdədir. Onların adamlara heç bir təsir imkanı yoxdur. Hakimiyyəti birbaşa müdafiə edən adamlar narazı adamlarda qıcıq, qəzəb yaradırlar. Hakimiyyəti dolayı, daha yaradıcı, kreativ yollarla müdafiə etmək, qurdla quyruq yeyib, çobanla ağlamaq istəyənlər isə sürətlə hörmətlərini itirirlər. Bundan əlavə, Bertolt Brecht-in təbirincə desək, onlar batan gəminin göyərtəsində divarlara naturadan rəsm çəkən rəssama bənzəyirlər.

Faktiki olaraq, hazırda hakimiyyət öz mövcudluğunu polis dəyənəyi, repressiyalar, döymək, tutmaq, qorxutmaq hesabına qoruyur. Pulun bol vaxtında hakimiyyət xeyli adamı müxtəlif yollarla zərərsizləşdirmiş, girov götürmüşdü. Pul azaldıqca həmin adamlar girovluqdan azad olunmağa başladılar. Bu isə öz növbəsində ən azı hakimiyyətin gücünü daha da azaltdı. İstisnalar ola bilər, amma girovluqdan azad olunan adamlar cəm halında yaxın zamanlarda siyasi proseslərdə birbaşa iştirak etməyəcəklər.

Ümumiyyətlə, bunu birdəfəlik başa düşmək lazımdır ki, nəsə itirməkdən qorxan adamların hazırkı vəziyyətdə siyasi proseslərdə birbaşa iştirakı, küçələrə çıxması mümkünsüzdü. Bu mənada orta təbəqəyə arxalanmaq, onlara ümüd bağlamaq, onların səs verib sonra səslərini qoruyacaqlarına inanmaq yumuşaq desək sadəlövhlükdən başqa bir şey deyil. Əlbəttə orta təbəqəyə mənsub xeyli adam var ki, prosesləri izləyirlər, müsbət dəyişikliklər arzulayırlar, bununla belə onlar hal-hazırda siyasi proseslərdə birbaşa iştirak edib nəsə itirmək, döyülmək, tutulmaq istəmir. Əgər siyasi proseslərdə birbaşa iştirakdan söhbət gedirsə, orta təbəqə indi dəvəquşu kimi bir şeydi. Dəvəquşuna deyirsən uç, deyir ki, mən dəvəyəm. Deyirsən yük apar, deyir ki, mən quşam.

Hakimiyyət itirməyə heç nəyi olmayan, boğaza yığılmış, ac-yalavac, qəzəbli, illərlə təhqir olunmuş adamlarla üz-üzə qalacaq. Bax o zaman bu qəzəbli kütləni kimlərinsə, hansısa qüvvəninsə mədəni, sivil formada idarə edə bilməsi xeyli çətin olacaq. Xülaseyi-kəlam, azadlıqlar nə qədər çox boğulursa, dəyişikliklər bir o qədər ağrılı keçir. Əslində bu mövzuda ayrıca yazı yazmalıyam. Sadəcə həvəsim yoxdu. Həm də bədii-publisistik yazılar yazmağa son vaxtlar daha çox üstünlük verirəm.

Ona görə də redaksiyadan mənim mövzu israfçılığımı nəzərə almağı, bir yazıya iki yazının qonorarını ödəməyi səmimi qəlbdən rica edirəm. Necə deyərlər, hərinin bir arzusu var, dəvəninki də uçmaqdı.