Mexiko şəhərində iki şeyi görmək mümkün deyil: adam içində qəzəblənmək və kiminsə gözünün içinə baxaraq danışmaq.

Mexiko şəhərində yaşadığım müddətin 6-cı ayında ictimaiyyət arasında qəzəblənən bir adam gördüm. Və o, meksikalı deyildi, Megan Frye yazır.

İş günü yenicə bitmişdi və seçdiyim qəhvəxananın piştaxtasının qarşısında uzun növbə var idi. Birdən bir kişi kassirə qarşı səsini ucaltdı.

"Siz, lap adamı soyursunuz!" o, Meksikaya xas olmayan bir ləhcə ilə ispanca qışqırdı.

Dərhal ətrafa baxdı və ucadan izah etdi ki, kassirə 500 peso verib və o da cəmi 200 peso qalıq qaytarıb.

Gənc kassir qorxu içində idi və adamlar baxışlarını ya ayaqlarına, ya da piştaxtadakı şirniyyatlara yönəltdilər.

"İnana bilmirəm!" Kişi artıq bağırırdı. Artıq onun qəzəb və hiddəti qəhvəxanadakı hər kəsə ünvanlanmışdı.

"Bu ki cinayətdir!"

Heç kim onun tərəfini tutmadı. Hamı onun səsinin tonundan təəccüb içində idi.

Nəhayət, kassir çevrilib, arxadakı otağa yollandı. Kişi qəzəblə qəhvəxananı tərk etməmişdən qabaq daha bir neçə dəqiqə deyindi.

O gözdən itdikdən sonra, kassir geri qayıtdı, növbəti müştəriyə gülümsədi və normal şəkildə sifarişləri götürməyə davam etdi.

Həmin kişinin haradan olduğunu bilməsəm də, aydın idi ki, o, Mexiko şəhərindən deyil. Heç meksikalı da deyil.

Çətin ki, ictimaiyyət arasında sinirlərinə hakim olmayan bir meksikalı görəsən. Bəlkə həddən artıq tekila içən bir nəfər qarşına çıxsa, hə, ola bilər.

Çünki Mexiko şəhərində iki şeyi görmək mümkün deyil: adam içində qəzəblənmək və kiminsə gözünün içinə baxaraq danışmaq.

Uşaq yaşlarından meksikalılara özünü itirməmək, sinirlərinə hakim olmaq öyrədilir. Meksikalıların dillər əzbəri bir deyimi olan 'El que sen enoja pierde', 'Qəzəblənən uduzar' mənasına gəlir.

"Bizə, istənilən halda sakit qala bilmək öyrədilir," Mexiko şəhərinə cənub şəhəri Sonoradan köçən Eleazar Silvestre deyir.

Bu anlayış isə Latın Amerikasının ən müasir və kosmopolit şəhərlərindən biri hesab olunan Mexiko da daxil olmaqla, ölkənin mərkəzi hissələrinə xüsusi şəkildə hakimdir.

"Heç bir halda insanlara qarşı qəzəbli olmamalısan," Silvestre söyləyir.

Mexiko şəhərinin mədəni normalarına süni belə olsa, nəzakət daxildir. Mən olduğum bənzəri ölçülü heç bir şəhərdə bu dərəcədə mədənilik görməmişəm.

Bu qaynayan meqapolis boyunca gündəlik 25 milyon insanın var-gəl etdiyini nəzərə alsaq, gərginlik mütləqdir. Fəqət buradakı xaos və hərəkətlilik xoş davranışlar (xüsusilə də yadlar arasındakı rutin salamlaşma və vidalaşma) və son dərəcə yüksək səbirliliklə idarə olunur.

Məsələn, 'Pasama la sal, por favor' (zəhmət olmasa, duzu ötürün) kimi sadə bir xahiş, Mexiko şəhərində bu cür ifadə olunur: 'Podrias pasarme la sal si eres tan amable' (Əgər zəhmət deyilsə, duzu mənə ötürə bilərsinizmi). Ardınca da Que amable. Muchas gracias (Çox xeyirxahsınız. Minnətdaram) gəlir.

Nitqin bu təvazökar forması, ölkənin yerli əhalisi azteklərdən (onların müasir nəsli nahualardır) qalmadır. 1519-cu ildə Hernan Cortes və müstəmləkəçi komandası ərazini işğal etdikdən sonra, bu adət ispan ənənələri ilə qarışıb.

Ölkənin şimalı başqa tərzdə inkişaf etsə də, mərkəzi və cənubu 300 il sürən ispan hakimiyyəti və onu əvəzləyən 100 illik Meksika diktatorluğu altında tamamilə fərqli məcrada formalaşıb.

"Dolayı ünsiyyət tərzi özünəinamın az olmasından qaynaqlanır," Meksika Milli Müstəqil Universitetindən (MMMU) antropologiya professoru Patricia Gallardo Arias deyir.

"Meksika üçün buna səbəb işğalı və siyasi iqlimidir."

Bunu Mexiko şəhərində daha aydın görmək olur. Şəhər, Aztek imperiyasının mərkəzindəki Nahua ərazisində yerləşir.

"Müstəmləkəçilik başlayar-başlamaz, Yeni İspaniyanın mərkəzi olan Nahuada nəzakətin mürəkkəb və qəribə bir tərzi formalaşıb və İspan Meksikasında oturuşub," MMMU-un linqvistika üzrə professoru Luis Fernando Lara söyləyir.

"Eləcə də bizim ispancamızda minlərlə nahuat sözləri var."

Hazırda nahuat dili təqribən 1.5 milyon nahualı tərəfindən istifadə edilir. Onların əksəriyyəti Mexiko şəhərinin cənubunda yaşayırlar. Bu ərazi isə şəhərin xidmət sektoru və bazarlarına ev sahibliyi edir.

Pomidor (tomatl), şokolad (xocolatl), çili (cilli) və avokado (ahuakatl) kimi sözlər bəxş etməklə yanaşı nahuat dili, günün vaxtından və ya vəziyyətdən asılı olmayaraq, özündə hörmətli səs və ehtiram dolu qarşılama ənənəsi ehtiva edir.

Sözlərə müəyyən sonluqlar əlavə edərək insanın yaşı və ya sosial statusunu fərqləndirmək mümkündür. Eləcə də onlara qarşı sevgi hisslərinizi asanlıqla çatıda bilərsiniz.

"Nahua dilinin Meksika ispancasına təsirini göstərən bir misal: səhər salamlaşarkən 'como amaneciste', 'yəni səhərin necə açılıb' əvəzinə, nahuatca '¿Quen otitlathulli?', yəni 'Səhərin necə işıqlanıb?' deyirik. Yalnız burada bir-birini belə salamlamaq olar," mexikolu şair və nahuat dili tələbəsi Diego Robles deyir.

Bir neçə Nahua icmaları da daxil olmaqla yerli icmaların bəziləri danışarkən hörmət naminə tərəf müqabillərinin gözünü içinə baxmırlar.

Uzun müddət göz təması saxlamaq isə ələlxüsus kişilər arasında qəzəb simvolu kimi səciyyələndirilir.

Ölkənin tarixinə görə yerlilərə qarşı pis davranış Mexiko şəhərində həssas mövzu kimi qiymətləndirilə bilər. Keçmişin təsirini hələ də ölkənin sosial quruluşu və dolayı ünsiyyət tərzində sezmək olur.

Bəzən bu, istənilən hakimiyyətə qarşı ciddi etibarsızlıq yaşayan ölkənin insanları üçün sadəcə olaraq tənbəllik kimi də qəbul edilə bilər.

Mexikoda nəzakətlilik bir növ insan ilə xarici dünya arasında baryer rolunu oynayır. Bu, heç kimi narahat etməmək anlayışı ilə çulğalanıb.

Mexiko şəhərində kimdənsə istiqamət soruşsanız, mənzilə çatmaq üçün eyni yerdə dövrə vura-vura qalmaq ehtimalı yüksəkdir. Çünki kobud görünməmək xətrinə yolu bilməsə də, sizə kömək etməyə çalışan meksikalı ilə qarşılaşmaq normaldır.

Eləcə də taksidə nəzakətli davranış sizə rahat, daha xoşagəlimli və bəlkə də daha ucuz səyahət bəxş edə bilər. İstər barista olsun, istərsə də dayanacaqda biletyoxlayan, kobudcasına əmrli tərzdə danışmaq ağlasığmaz dərəcədə narazılıqla qarşılanacaq.

Deyək ki, ötəri salam versəniz və ya özünüzü yuxarıdan aparsanız, yaxud kobud və ya xudbin davransanız, sizə konkistador (16-cı əsrdə Meksika və Perunu işğal edən ispan müstəmləkəçilərinə verilən titul) gözü ilə baxılacaq.

Bu o demək deyil, Mexikoda hər kəs mehribandır. Lakin problemdən bol olan, (cinayətdən tutmuş su qıtlığınadək, korrupsiyadan tutmuş nəqliyyatadək) dünyanın ən sıx məskunlaşmış şəhərlərindən biri kimi Mexikoda səyahətçilər ən azından xoş ünsiyyət sıxlığı da görə bilirlər.

Şəhəri davamlı edən də məhz həmin davranışlardır. Və bəzi yerləri ildə 20 sm-dək batan bir gölün yatağında qurulan bir şəhər üçün bu, çox vacibdir.

"Çox güman ki, Mexiko şəhərini ifadə etmək üçün 'mütəşəkkil xaos' təzadlı ifadəsi ən münasib seçimdir," Lara deyir.

"Müqayisə üçün məsələn, San Paulu və ya Limaya baxsaq, hər şeyə rəğmən həmin nizam hissi təəccüblü şəkildə başqa cür görünəcək."

Mexikoda yaşadığım təxminən iki il ərzində öyrəndim ki, mədəni ünsiyyət qurmaq və onu qoruya bilmək bir incəsənət növüdür. Elə bir incəsənət ki, onu hər kəs bu böyük şəhərin xaotik axarında öz həyatına sığdıra bilir.

Mən milyonların kiçik bir parçasıyam. Və yad birinə "xoş günün olsun" arzu etməyi və ya mənə kömək edən birinə ürəkdən minnətdarlıq etməyi unutmamağa çalışıram. Pulunu ödəsəm belə.